خطرات دریاچه نمک قم و ارومیه دردسر ساز شد - ۱۴۰۴
طبق بررسی های ما در خطر فوری، کاهش سطح آب دریاچه‌های نمکی در ایران به مشکلات زیست محیطی و سلامت دامن زده است. خشک شدن این دریاچه‌ها گرد و غبار نمکی تولید می‌کند که به سلامت تنفسی آسیب می‌رساند. گزارش‌های سازمان محیط‌زیست ایران نشان می‌دهند که این گرد و غبار می‌تواند باعث بیماری‌های ریوی شود.
دریاچه‌های نمکی، مانند دریاچه ارومیه در ایران، به دلیل غلظت بالای نمک و مواد معدنی، می‌توانند خطرات متعددی برای محیط‌زیست و انسان ایجاد کنند. طبق بررسی های ما در خطر فوری، کاهش سطح آب دریاچه‌های نمکی در ایران به مشکلات زیست محیطی و سلامت دامن زده است. خشک شدن این دریاچه‌ها گرد و غبار نمکی تولید می‌کند که به سلامت تنفسی آسیب می‌رساند. گزارش‌های سازمان محیط‌زیست ایران نشان می‌دهند که این گرد و غبار می‌تواند باعث بیماری‌های ریوی شود.
خطرات ورود به دریاچه نمک برای انسان چیست؟
1- بیماری‌های تنفسی ناشی از گرد و غبار نمکی
بیماری‌های تنفسی ناشی از گرد و غبار نمکی خشک شدن دریاچه‌های نمکی باعث تولید گرد و غبار نمکی می‌شود که ذرات ریز آن به عمق ریه‌ها نفوذ می‌کنند. این ذرات با تحریک مجاری تنفسی، باعث تشدید آسم، برونشیت، و بیماری‌های مزمن انسدادی ریه می‌شوند. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض این گرد و غبار می‌تواند التهاب مزمن ریه‌ها را تشدید کرده و حتی در افراد سالم به سرفه‌های مزمن و کاهش ظرفیت تنفسی منجر شود. کودکان، سالمندان، و افراد با بیماری‌های تنفسی زمینهای به دلیل حساسیت بیشتر، در معرض خطر شدیدتری قرار دارند.
شدت خطر: بالا، به‌ویژه برای کودکان، سالمندان، و افراد با بیماری‌های تنفسی زمینهای.
2- تحریک پوست و چشم
تحریک پوست و چشم تماس مستقیم با آب دریاچه‌های نمکی یا گرد و غبار آن می‌تواند باعث تحریک پوست (درماتیت) و چشم (کنژنکتیویت) شود. غلظت بالای نمک و مواد معدنی در آب دریاچه‌ها خاصیت خورندگی دارد و می‌تواند به خشکی، قرمزی، و خارش پوست منجر شود.
در مورد چشم، این مواد باعث سوزش، اشک‌ریزش، و در موارد شدیدتر، آسیب به قرنیه می‌شوند. افرادی با پوست یا چشم حساس ممکن است علائم شدیدتری را تجربه کنند، به‌ویژه اگر تماس مکرر باشد.
شدت خطر: متوسط، بسته به میزان تماس و حساسیت فرد.
3- مسمومیت ناشی از استنشاق مواد شیمیایی
مسمومیت ناشی از استنشاق مواد شیمیایی دریاچه‌های نمکی خشک‌شده ممکن است حاوی فلزات سنگین (مانند آرسنیک، سرب) و مواد شیمیایی سمی باشند که با گرد و غبار منتقل می‌شوند. استنشاق طولانی‌مدت این مواد می‌تواند به مسمومیت مزمن، آسیب کبدی، یا مشکلات عصبی منجر شود. این مواد سمی با تجمع در بدن، عملکرد اندام‌های حیاتی مانند کبد و کلیه‌ها را مختل می‌کنند و در برخی موارد ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های جدی‌تر مانند سرطان را افزایش دهند. جوامع محلی که به‌طور مداوم در معرض این گرد و غبار هستند، بیشتر در خطرند.
شدت خطر: بالا در صورت قرار گرفتن طولانی‌مدت، به‌ویژه در جوامع محلی.
4- افزایش بیماری‌های قلبی-عروقی
افزایش بیماری‌های قلبی-عروقی گرد و غبار نمکی با کاهش کیفیت هوا، فشار خون و استرس اکسیداتیو را افزایش می‌دهد که خطر سکته قلبی و بیماری‌های عروق کرونر را بالا می‌برد. ذرات ریز گرد و غبار می‌توانند وارد جریان خون شوند و التهاب عروقی را تشدید کنند، که به‌ویژه برای افراد با بیماری‌های قلبی زمینهای خطرناک است.
علاوه بر این، استرس ناشی از محیط زیست آلوده می‌تواند ضربان قلب را نامنظم کرده و خطر حملات قلبی را در افراد در معرض خطر افزایش دهد.
شدت خطر: متوسط تا بالا برای افراد در معرض خطر (مانند بیماران قلبی).
5- اختلالات روانی و استرس
اختلالات روانی و استرس خشک شدن دریاچه‌های نمکی به مهاجرت اجباری، از دست دادن معیشت، و نابودی جوامع محلی منجر می‌شود که باعث افسردگی، اضطراب، و استرس مزمن در ساکنان می‌شود. این تغییرات ناگهانی در سبک زندگی، از دست دادن زمینهای کشاورزی، و کاهش منابع اقتصادی، احساس ناامنی و بی‌ثباتی را در میان جوامع محلی تشدید می‌کند. به‌ویژه در مناطقی که هویت فرهنگی با دریاچه گره خورده است، این خسارات می‌توانند به بحران‌های روانی عمیق‌تر منجر شوند.
شدت خطر: متوسط، اما در جوامع محلی شدیدتر است.
6- کاهش دسترسی به آب سالم
کاهش دسترسی به آب سالم خشک شدن دریاچه‌های نمکی باعث کاهش منابع آب شیرین در مناطق اطراف می‌شود، که دسترسی به آب آشامیدنی سالم را محدود می‌کند. این امر خطر بیماری‌های گوارشی و کم‌آبی بدن را افزایش می‌دهد. در مناطق روستایی که زیرساخت‌های تأمین آب ضعیف هستند، این مشکل می‌تواند به شیوع بیماری‌های مرتبط با آب آلوده مانند اسهال و عفونت‌های باکتریایی منجر شود. علاوه بر این، کمبود آب سالم بر بهداشت عمومی و کیفیت زندگی تأثیر منفی می‌گذارد.
شدت خطر: بالا، به‌ویژه در مناطق روستایی.
7- آسیب به سیستم ایمنی
آسیب به سیستم ایمنی قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض گرد و غبار نمکی و مواد شیمیایی می‌تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند و افراد را در برابر عفونت‌ها و بیماری‌های خودایمنی آسیب‌پذیرتر کند. این مواد با ایجاد استرس اکسیداتیو در بدن، توانایی سلول‌های ایمنی برای مقابله با عوامل بیماری‌زا را کاهش می‌دهند. در طولانی‌مدت، این ضعف می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن و التهابی را افزایش دهد، به‌ویژه در افرادی که به‌طور مداوم در معرض این آلاینده‌ها هستند.
شدت خطر: متوسط، اما در طولانی‌مدت قابل‌توجه.
یک کارگر محلی در پی استنشاق گرد و غبار نمکی دریاچه ارومیه بستری شد
یک کارگر ۳۵ ساله از اهالی روستای کردلر در نزدیکی دریاچه ارومیه، روز گذشته به دلیل مشکلات تنفسی شدید در بیمارستان امام رضا (ع) تبریز بستری شد. این حادثه بار دیگر توجه‌ها را به خطرات بهداشتی ناشی از گرد و غبار نمکی دریاچه خشک‌شده ارومیه جلب کرده است.
به گزارش خبرگزاری محیط‌زیست ایران، این کارگر در حال جمع‌آوری نمک از بستر خشک‌شده دریاچه ارومیه برای فروش محلی بود. به گفته پزشکان، وی پس از چند ساعت کار در معرض گرد و غبار نمکی، دچار تنگی نفس، سرفه‌های شدید، و سوزش چشم شد. آزمایش‌های اولیه نشان‌دهنده التهاب حاد ریه‌ها و وجود ذرات ریز نمکی در مجاری تنفسی اوست. همچنین، پزشکان احتمال مسمومیت خفیف ناشی از استنشاق فلزات سنگین موجود در گرد و غبار، مانند آرسنیک، را مطرح کرده‌اند.
چرا انسان‌ها به دریاچه‌های نمکی می‌روند و خطرات آن را به جان می‌خرند؟
با وجود آگاهی از خطرات دریاچه‌های نمکی، مانند بیماری‌های تنفسی و تحریک پوست، انسان‌ها همچنان به این مناطق جذب می‌شوند. کنجکاوی برای کشف طبیعت منحصربه‌فرد این اکوسیستم‌ها، از جمله ویژگی‌های زمین‌شناختی و زیستی، گردشگران و محققان را ترغیب می‌کند. نیازهای اقتصادی، به‌ویژه در جوامع محلی وابسته به منابع طبیعی، افراد را به استخراج نمک سوق می‌دهد. همچنین، ارزش فرهنگی و تاریخی دریاچه‌ها، مانند نقش آن‌ها در آیین‌های سنتی، انگیزه‌ای برای بازدید است. این عوامل، با وجود خطرات، انسان‌ها را به پذیرش ریسک‌های سلامتی وا می‌دارد.
مهم‌ترین دلایل شامل موارد زیر است:
- استخراج سنگ نمک: جمع‌آوری نمک برای فروش یا تولید محصولات مرتبط با سنگ نمک، به‌ویژه در جوامع محلی که منبع درآمد محدودی دارند.
- گردشگری زیست‌محیطی: کنجکاوی برای مشاهده ویژگی‌های خاص دریاچه‌های نمکی، مانند مناظر کریستالی و اکوسیستم‌های منحصربه‌فرد.
- تحقیقات علمی: مطالعه گونه‌های زیستی مقاوم، مانند آرتمیا، برای اهداف علمی و زیست‌فناوری.
- ارزش فرهنگی و تاریخی: بازدید برای حفظ سنت‌ها یا شرکت در آیین‌های مرتبط با دریاچه‌ها، مانند استفاده از نمک در مراسم مذهبی.
اما از بین موارد گفته شده شاید استخراج سنگ نمک مهم ترین دلیل باشد چراکه منبعی برای تولید محصولات متنوع است که در زندگی روزمره و فرهنگ ایرانی کاربرد دارند. از جمله این محصولات می‌توان به دلنمک اشاره کرد، نوعی سنگ نمک تراش‌خورده که به‌صورت قطعات تزئینی یا کاربردی برای تصفیه هوا و دکوراسیون منزل استفاده می‌شود. همچنین، آباژور سنگ نمک با خاصیت انتشار نور آرامش‌بخش، نمک خوراکی تصفیه‌شده برای آشپزی، و بلوک‌های نمک برای ساخت سازه‌های درمانی یا تزئینی از دیگر محصولات پرطرفدار هستند.
راهکارهای پیشگیری از خطرات دریاچه‌های نمکی
-
استخراج سنگ نمک برای استفاده یا فروش
به‌جای استخراج مستقیم و غیرقانونی از دریاچه‌ها، بهتر است سنگ نمک از وب‌سایت‌های معتبر و رسمی که دارای مجوز استخراج هستند و از روش‌های پایدار استفاده می‌کنند، تهیه شود. همچنین، کارگران باید از تجهیزات حفاظتی مانند ماسک و دستکش استفاده کنند تا از تماس مستقیم با نمک و استنشاق ذرات جلوگیری شود.
-
گردشگری زیست‌محیطی و کنجکاوی
ایجاد مسیرهای مشخص و ایمن برای گردشگران با علائم هشداردهنده درباره خطرات گرد و غبار و لزوم استفاده از ماسک‌های تنفسی ضروری است. ارائه بروشورهای آموزشی به گردشگران درباره خطرات و نحوه محافظت (مانند استفاده از عینک محافظ و لباس مناسب) می‌تواند کمک‌کننده باشد. همچنین، محدود کردن تعداد بازدیدکنندگان و جلوگیری از تردد وسایل نقلیه سنگین در مناطق حساس دریاچه می‌تواند تخریب را کاهش دهد.
-
تحقیقات علمی (مانند مطالعه گونه‌های زیستی مثل آرتمیا)
محققان باید از تجهیزات حفاظت فردی مانند ماسک‌های تنفسی با فیلتر، دستکش‌های مقاوم به مواد شیمیایی، و عینک ایمنی استفاده کنند. همچنین، تحقیقات باید در فصول کم‌باد (برای کاهش گرد و غبار) انجام شود و از ابزارهای رباتیک یا حسگرهای از راه دور برای نمونه‌برداری استفاده گردد تا تماس مستقیم کاهش یابد. همکاری با سازمان‌های محیط‌زیستی برای دریافت مجوز و اطمینان از عدم آسیب به اکوسیستم نیز ضروری است.
-
ارزش فرهنگی و تاریخی دریاچه‌های نمکی
برگزاری آیین‌های فرهنگی در مکان‌های امن‌تر (مانند موزه‌ها یا مراکز فرهنگی نزدیک دریاچه) و استفاده از نمک تهیه‌شده از منابع معتبر به‌جای جمع‌آوری مستقیم از دریاچه می‌تواند خطرات را کاهش دهد. آموزش جوامع محلی درباره اهمیت حفظ دریاچه و ترویج استفاده از محصولات فرهنگی مانند آباژور سنگ نمک به حفظ سنت‌ها بدون آسیب به محیط‌زیست کمک می‌کند. ایجاد نمایشگاه‌های فرهنگی برای نمایش تاریخچه دریاچه نیز می‌تواند جایگزین بازدیدهای پرخطر شود.
نظر شما